بررسی و تحلیل تطبیقی تمثیل‌های «وحدت وجود» در اندیشۀ ابن‌عربی و بیدل دهلوی «سمع و نطق خود تماشای دویی ‌است»

چکیده: تبیین چگونگی وحدت وجود، همواره یکی از چالش­بر­انگیزترین مباحث حوزۀ عرفان بوده است. ازآنجایی‌که پیچیدگی این موضوع ریشه در ناکارآمدی گزاره­های زبانی در تشریح عوالم ورای عالم شهادت دارد، ابن‌عربی به‌عنوان بنیان‌گذار نظریۀ وحدت وجود و به‌تبع آن بیدل دهلوی، برای تشریح این­گونه تجارب عرفانی، از تمثیل­های مختلفی بهره جسته­اند. در این مقاله ابتدا دربارۀ وحدت وجود، تجلی و پیشینۀ این نظریه در میان اقوام و مذاهب مختلف و نیز عرفای اسلامیِ پیش از ابن‌عربی توضیحاتی بیان شده است و در مرحلۀ بعد، درباره کمیت و کیفیتِ بهره‌گیری بیدل از تمثیل­های وحدت وجودی ابن‌عربی، در کتاب چهار عنصر بحث کرده­ایم. و درنهایت به این نتیجه رسیده­ایم که بیدل نیز همانند ابن‌عربی بر این عقیده است که وجود حقیقی از نظر ذات و اطلاق واحد، و از نظر اسما و صفات و اطوار تجلی، متکثر است و بر این مبنا از اکثر تمثیل­هایی که ابن‌عربی برای تبیین این نظریه بهره جسته، او نیز استفاده کرده است.